La Chanson de Roland
13 Oktober 2016
Op weg naar De Beul (in dit geval de fysiotherapeute, maar het had net zo goed de mondhygiëniste kunnen wezen) stop ik bij de lampenwinkel en koop daar 4 Franse Livres de Poche. Dat de lampenwinkel Livres de Poche verkoopt zal heden ten hipsters dagen niet opvallen, gezien alles wat aan middenstand verrijst een minstens dubbele functie heeft, in mijn jeugd zou dat tot lezersvragen hebben geleid.
Een van de aangeschafte boeken, La Chanson de Roland (het Roelantslied), moesten wij in groep 4 (sic) van de basisschool lezen, in normaal Frans wel te verstaan. U kent het waarschijnlijk ook: het betreft een vroeg-historisch verhaal featuring o.a. de mignon neef van Karel de Grote, die in het Pyrennese Roncevaux (Oud Frans Rencesvals, huidig Spaans Roncesvalles) blazend op de oliphant ten onder gaat. Ik was reuze benieuwd of er nog iets was blijven hangen.
It blew my mind.
Wat een taal, dat Oudfrans! In de 11de eeuw waarin het op schrift is gesteld zat het nog best dicht op de Romeinse bezetting en dus zeer op het Latijn gelijkendi. Maar, verrassend genoeg, ook op het Engels. Het origineel in mijn uitgave, het Manuscript van Oxford, was dan ook in Anglo-Normand geschreven. Ik had nog nooit van het Anglo-Normand gehoord en werd aangenaam verrast door de ontdekking van deze metastase van het Oudfrans die niet minder dan één van de moedertalen van het huidige Engels bleek te zijn. Nooit zo duidelijk zag ik de verwantschap tussen die twee talen. Een regelrechte eye opener: daarom geef ik de vertaling van een Frans woord automatisch in het Engels! Op een of andere manier liggen die twee talen veel dichter bij elkaar in mijn hoofd dan het Nederlands en het Frans (terwijl ik het Nederlands dagelijks bezig en het Engels niet).
Sommige woorden van dat Oudfrans die in huidig Frans helemaal vervormd zijn, vind je bijna heel terug in hedendaags Engelsii.
Epische liederen waren de actiefilms van destijds. In eerste instantie mondeling overgeleverd, door troubadours die van hof naar hof toerden, door grote gedeeltes van Europa, in verschillende talen.
Een belangrijk verschil met de huidige verhalen: ze zitten tjokvol liefde. Niet van ridders voor wonderschone prinsessen nee, want die laatste komen er zo goed als niet in voor, maar van de ene oorlogszuchtige ridder voor de andere. En niet enkel genegenheid, mind you, echt full blown AMOUR, weliswaar zonder beschrijvingen van seksuele handelingen, maar toch. Waren ze allemaal gay? Is dit homolectuur? De doelgroep in ieder geval niet: de luisteraars waren net zo goed de hofdames in al die kastelen waar de minstrelen optraden.
Van mijn studie Klassiek Japans weet ik: homo- (wat zeg ik? pedo-!) seksualiteit was in het shogunaat absoluut geen taboe. Elke kasteelheer qui se respectait had zijn opeenvolgende minions, jongens (lees: kinderen) die zijn beschermelingen werden en met wie hij het bed deelde tot zij te mannelijk werden en vervangen door vers vlees. Gezinnen deden een moord om een kind zo'n positie te zien toegekend krijgen, die garant stond voor levenslange eer en rijkdom. Vrouwen, daar trouwde je mee voor het nageslacht en had je enkel seks mee als het echt moest. Blijkbaar was homoseks in de opinio communis lekkerder, zo niet het enige lekkere.
In La Chanson de Roland zie ik stoere binken die 90% van het verhaal elkaar de hersens in slaan de andere 10% elkaar hun liefde verklaren, en overmand worden door emotie, als de vriend in de strijd valt. Ze huilen tranen met tuiten geheel openlijk en ja, ze vallen zelfs ronduit flauw. En niet omdat ze teveel bloed hebben verloren.
Karel himself wordt geacht flink van de kaart te zijn geweest na de dood van lievelingetje Roland.
vs 2878, Franse vertaling [tussen vierkante haakjes mijn vertaling, zo dicht mogelijk bij origineel, want in het Frans is het ook zo crazy]:
de son cheval il descend, se précipite,
il prend le comte entre ses deux bras ;
il s'évanouit sur lui, tant il est étreint par l'angoisse.
[Van zijn paard stapt hij af, spoedt zich,
hij neemt de graaf tussen zijn twee armen;
hij valt flauw bovenop hem, zo vastgehouden is hij door angst.]
L'empereur revient de sa pamoison
[De keizer komt bij van zijn katzwijm]
(ridders laten hem tegen een boom leunen, OZ)
Charles s'évanouit, il ne peut s'en garder.
[Karel valt flauw, hij kan er niets aan doen.]
Charles le roi revient de sa pâmoison.
[Karel de koning komt bij van zijn katzwijm.]
[...] En toute foi et tout amour Charles le plaint :
“[...] je ne serai jamais un seul jour sans souffrir pour toi.
Comme vont déchoir ma force et mon ardeur ! [...]”
et à pleines mains il s'arrache les cheveux.
“[...] C'est désormais dans la douleur que je gouvernerai mon royaume ;
je ne serai pas un seul jour sans pleurer ni me plaindre.
[...] Je souffre tant que je voudrais ne plus vivre ! ”sa barbe blanche, il commence à l'arracher,
et à deux mains les cheveux de sa tête.
Cent mille Français tombent par terre évanouis. ”
[[...]In alle ernst en alle liefde Karel beklaagt hem:
" [...] ik zal nooit een dag zijn zonder dat ik om je lijd.
Hoe erg zullen mijn kracht en mijn ijver afnemen![...]"
en met beide handen trekt hij zijn haar eruit.
" [...] Het is voortaan in pijn dat ik op mijn rijk zal regeren;
ik zal niet 'e'en dag zijn zonder huilen noch klagen.
[...] Ik lijd zo dat ik zou niet meer willen leven!" Zijn witte baard, hij begint die uit te trekken,
en met twee handen de haren uit zijn hoofd.
Honderd duizend Fransen vallen flauw op de grond." ]
Roland viel ook flauw toen zíjn geliefde Olivier died in battle.
[vs 2024]
Quand Roland voit que son ami est mort,
tout étendu, face contre terre,
avec tendresse il se met à le regretter :
“ Compagnon, sire, quel dommage pour vous si hardi !
Des jours, des ans nous avons été ensemble ;
tu ne me fis jamais tort, jamais je ne t'en fis.
Te voilà mort ; quelle douleur pour moi que de vivre ! ”
Et à ces mots, le marquis s'évanouit
sur son destrier qu'on appelle Veillantif.
[Wanneer Roland ziet dat zijn vriend dood is,
zo uitgestrekt, gezicht naar beneden,
met tederheid begint hij hem te missen:
"Compaan, hoogheid, wat jammer voor u zo stoutmoedig!
Dagen, jaren zijn we samen geweest;
Je heb me nooit benadeeld, en ik jou niet.
Nu ben je dood; wat een smart voor mij om te leven!"
En met deze woorden, de marquis viel flauw
op zijn ros dat men Veillantif noemde.]
Heden ten dage zie je nooit de held van een actiefilm in katzwijm vallen. Flauwvallen is het prerogatief van vrouwen. Het tekent zwakte en is niet verenigbaar met het stoere imago van de mannelijke held.
Vrouwen vielen toen echter niet flauw maar meteen morsdood, zo lezen wij. Aude, de promise van Roland, één van de twee dames die (uiterst kortstondig) in het verhaal verschijnen, komt in Aken aan Karel vragen waar Roland nou blijft, en sterft ter plekke door de schok (vs 3721).
Een ander verschil met huidige actiefilms is humor. Maar wellicht vind ik het enkel grappig omdat ik een dochter van mijn tijd ben, en is het de occasionele potsierlijkheid die tot mij spreekt, waar het in die tijd bloedige ernst was. Wat het in de eerste plaats sowieso was, dus waar heb ik het over.
Of dat allemaal iets van het toenmalige echte leven is valt te bezien. Het was immers niets meer en niets minder dan big time showbusiness.
NB: “Munjoie!” (Fr = monjoie) was de cri de guerre van Karel.
NB 2: Roland is verraden door de zwager van Karel. Het ging zo:
Iemand zei tegen Karel: de Saraceen die hier heerst zal vast opgeven als je hem overlaadt met cadeaus en hem in leven laat als jouw vazal.
Karel: OK. Wie gaat hem deze boodschap brengen?
Roland: Ganelon.
Ganelon wordt terstond boos, laat de handschoen vallen die Karel hem aanreikt, en zint op wraak.
Hij vertrekt naar de Saraceen Marsile en vertelt waar en wanneer hij Roland kan vinden. De beste generaal van Karel uitschakelen zal de rest van zijn leger dodelijk verzwakken, is het plan.
Ganelon rijdt daarop terug naar Karel en zorgt dat Roland de achterhoede leidt. Zo treft Marsile Roland en zijn eenheid in Roncevaux en richten de Saracenen een ware slachting aan.
Met Ganelon loopt het ook niet al te best af, overigens. Karel lustte hem natuurlijk rauw en liet hem vierendelen. Ook dit wordt in alle gore details weergeven.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
“Reis Magnes, que fais tu?” vs 3611, 'Carles li magnes velz est” vs 905 vostre, nos, ad num, vunt, ire, etc etc
ii
elme
Engels = helmet
Frans = casque
cuard
Engels = coward
Frans = lâche)
la cuntree
Engels: the country
Frans: la campagne
Andere tonen de gedeelde afkomst:
angle
Frans = ange
Engels = angel
oilz
Frans = yeux
Engels = eyes!
In het Frans zou je oilz als oalz uitspreken. Maar in het hedendaags enkelvoud oeil ontbreekt die a-klank. Je zou bijna geloven dat back in those days de diftongue oi als oï klonk. Of toch oalz, want dat lijkt weer meer op eyes. Ik laat me meeslepen.
